Nguồn gốc của Trò chơi Trí Uẩn

Chắc nhiều người lớn lên ở Việt Nam những năm sau 1975 còn nhớ “Trò chơi Trí Uẩn”. Tôi nhớ bố tôi mua bộ trò chơi này ở Bách hóa Tổng hợp ở Hà Nội. Bộ này gồm có 7 miếng gỗ và một quyển sách nhỏ, mỗi trang in 1-2 hình, tổng cộng có 100 hình. Những hình này kiểu như silhouette, người chơi phải xếp 7 miếng gỗ lại để thành những hình đó. Ở bìa sách ghi “Trò chơi Trí Uẩn – Bảy miếng nghìn hình”. Tôi nhớ mình vẫn thắc mắc còn 900 hình kia đâu. Dưới mỗi trang là 1-2 câu thơ, làm thành một bài thơ rất dài, bắt đầu là

“Sử vàng nước Việt Nam ta
Viết bằng lưỡi kiếm chói lòa chiến công (hình thanh kiếm)
Hai nghìn năm trước, bà Trưng
Cưỡi voi ra trận lẫy lừng trời Nam (hình người cưỡi voi)
Năm ba mươi, trống Nghệ An
Xua tan đêm tối, giang san ửng hồng (hình như là hình cái trống)
Thu về, cách mạng thành công (hình như có một hình gì đó ở đây)
Búa liềm chung sức đồng lòng tiến lên (hình búa liềm)…”

Mỗi hình được gán với một số điểm nhất định, hình nào dễ là 5-10 điểm, hình khó có thể tới 500 điểm. Số điểm này, theo giải thích trong sách, là số phút trung bình để giải ra hình đó. Tôi nhớ có hai hình khó, mỗi hình 500 điểm ở trên cùng một trang sách, đó là chân dung nhìn nghiêng của Marx và Lenin (câu thơ ở dưới: “Sáng ngời Đảng Mác Lê-nin dẫn đường”). Bộ đồ chơi này gây ấn tượng rất mạnh với tôi. Lúc lớn lên không có mấy ai chơi trò này nữa, và bộ đồ chơi này ở nhà tôi cũng đã thất lạc từ lâu, nhưng tôi vẫn nhớ như in cách xếp 7 miếng gỗ của Trò chơi Trí Uẩn thành một hình chữ nhật, tỷ lệ 4×5. Đó là cách xếp trong hộp lúc mới mua về:

Nhưng nguồn gốc của trò chơi Trí Uẩn là ở đâu? Từ trước đến nay tôi chỉ tìm được trò Tangram là có vẻ gần với trò chơi Trí Uẩn nhất. Tangram cũng có 7 miếng, nhưng hình dạng các miếng khác so với Trí Uẩn.

Gần đây tìm hiểu về Tangram trên mạng tôi tình cờ tìm được website sau đây: Tangram and Anchor Stone puzzles

Các bạn vào website trên và nhìn ảnh Puzzle No. 10, “Kreuzspiel”, và sẽ thấy nó giống hệt bộ trò chơi Trí Uẩn. Theo tác giả website này thì những bộ này được một hãng của Đức sản xuất cuối thế kỷ 19. Nếu như vậy thì chắc là ông Trí Uẩn lấy bộ này để làm ra những hình trong bộ trò chơi của mình.

Tôi hoàn toàn không có ý định hạ thấp uy tín của ông Trí Uẩn — trái lại, tôi chắc là những hình như búa liềm, Marx hay Lenin không thể có trong bộ trò chơi của Đức sản xuất cuối thế kỷ 19 kia, và chắc phần lớn các hình trong số 100 hình tôi xếp hồi bé là do ông Trí Uẩn nghĩ ra. Nhưng tôi nghĩ, ta cũng nên xác định cho đúng lịch sử của trò chơi này: người ta đã chơi nó từ trước đây rất lâu.

Trò chơi Trí Uẩn đã được xuất bản lại ở Việt Nam (google “Trò chơi Trí Uẩn” là ra). Bộ này với tên “Lucky Puzzle” có bán ở một website ở Canada (bằng nhựa), và ở Nhật (bằng gỗ).